Iedereen zijn eigen pensioenrekening?

Kamervragen over de kosten van pensioenfondsen. De aanleiding is een onderzoek van actuarieel adviesbureau Lane Clark & Peacock waaruit blijkt dat de uitvoeringskosten 17% van de jaarlijkse pensioenpremie bedragen. En dat zint een aantal Kamerleden niet. De jaarlijkse kosten uitdrukken als een percentage van de ingelegde premies zegt echter niets. Waar het om gaat is hoe hoog de kosten zijn in verhouding tot het belegd vermogen. En dan ook de totale kosten, niet alleen de uitvoeringskosten.

Kosten >1% per jaar

De totale kosten van pensioenfondsen bestaan uit uitvoeringskosten, kosten van vermogensbeheer en transactiekosten. Hoe hoog de totale kosten zijn is voor de meeste pensioenfondsen niet bekend. Op aandringen van de AFM en de Pensioenfederatie moeten zij hier in de toekomst meer inzage in gaan geven maar de meeste zijn zover nog niet. Enkele grote pensioenfondsen hebben wel al ramingen gemaakt. Pensioenfonds Zorg & Welzijn, het op een na grootste pensioenfonds van Nederland, komt in haar laatste jaarverslag op totale kosten van ongeveer 0,8% per jaar. Bij kleinere fondsen zullen de kosten veelal een stuk hoger zijn. Meer dan 1 procent per jaar zit er dik in.

Iedereen zijn eigen pensioenrekening?

Het is duidelijk dat de kosten van pensioenfondsen een stuk hoger zijn dan van indexfondsen. Nou doen pensioenfondsen meer dan alleen beleggen - ze dekken ook risico's af, waardoor wat hogere kosten wel gerechtvaardigd zijn - maar het roept wel de vraag op of individuele pensioenrekeningen (waarmee je in indexfondsen kan beleggen) niet een goed alternatief zijn voor de bestaande verplichte winkelnering bij pensioenfondsen. Met een individuele pensioenrekening kunnen beleggers zelf beslissen hoeveel ze inleggen en waarin ze beleggen. Kiezen ze voor indexfondsen dan betalen ze heel wat minder kosten dan nu. Bovendien wordt het pensioenstelsel dan een stuk eenvoudiger en flexibeler dan het nu is. Iedereen behoudt zijn eigen pensioenrekening, ook als hij van baan verandert, een tijdje niet werkt, gaat scheiden etc. En werkgevers hebben meer zekerheid over hun pensioenlasten. Daar staat tegenover dat sommige beleggingsmogelijkheden die de grote pensioenfondsen nu tot hun beschikking hebben dan waarschijnlijk niet meer toegankelijk zijn voor de vele kleine beleggers die er dan zouden zijn. En dat de solidariteitsvoordelen bij het afdekken van risico's verloren gaan. Voor beide van deze nadelen zijn echter ook wel weer oplossing te verzinnen.

Amerikaanse toestanden

Het meest gehoorde bezwaar tegen individuele beschikbare premieregelingen is echter dat die in Amerika al een tijd bestaan en daar (tot dusverre) geen onverdeeld succes zijn. Dit klopt - ook de Amerikanen hebben dit ingezien – maar is niet het einde van het verhaal. In de VS is men nu bezig het systeem te verbeteren. En het goede nieuws is dat de grootste tekortkomingen vrij eenvoudig te verhelpen zijn.

1. Er werd te weinig premie ingelegd omdat mensen uitgingen van te hoge rendementsverwachtingen. De oplossing: een minimaal percentage van je inkomen inleggen verplicht stellen. Ook kan de toezichthouder voorschrijven met welke rendementsverwachtingen mensen voor hun pensioen mogen rekenen. Net zoals ze dat nu in sommige situaties ook voor bijvoorbeeld beleggingsfondsen doen.
2. Er werd onvoldoende breed gespreid. Berucht is het voorbeeld van Enron medewerkers die hun hele pensioenkapitaal in aandelen Enron hadden belegd. Toen het bedrijf omviel waren ze niet alleen hun baan kwijt maar ook hun pensioen. De oplossing: alleen beleggen in (breed gespreide) beleggingsfondsen toestaan. Of op z'n minst voor de kern van de beleggingsportefeuille.
3. Er werd teveel risico genomen bij het beleggen. Door de uitzonderlijke goede beursrendementen in de jaren '80 en '90 van de vorige eeuw dachten ook pensioenbeleggers dat de bomen op de aandelenmarkten tot in de hemel groeiden. Hierdoor namen ze teveel risico. Dat is ze later duur komen te staan. De oplossing: ervoor zorgen dat mensen standaard (default) beleggen in een beleggingsmix die passend is voor hun beleggingshorizon c.q. levensfase. Bijkomend voordeel is dat deelnemers er verder nauwelijks zelf over hoeven na te denken en mee bezig hoeven te zijn. Indien mensen er dan toch voor kiezen van de geadviseerde mix af te wijken dan is dat in ieder geval een bewuste keuze en hun eigen verantwoordelijkheid.
4. De kosten waren te hoog. Kosten nemen een forse hap uit het rendement. Vooral als de rendementen relatief laag zijn, zoals het afgelopen decennium vaak het geval was. De oplossing: de mogelijkheid bieden om in goedkope indexfondsen te beleggen.

Debat

In de VS hebben ze geleerd van hun fouten en gaan de beschikbare premieregelingen de hierboven omschreven richting op. Door vallen en opstaan wordt het stelsel stapje voor stapje verbeterd. In Nederland zouden wij op z'n minst een goed debat moeten voeren over de voor- en nadelen van dit systeem in vergelijking met het onze. Met goede waarborgen zijn grote ontsporingen met individuele pensioenrekeningen te voorkomen. Maar een garantie voor een goed pensioen biedt het natuurlijk niet. Het ergste dat kan gebeuren is echter dat mensen te weinig pensioen opbouwen. Die zullen dan langer moeten doorwerken. Laat dat nou net zijn wat de overheid sowieso al wil.